Raggedy Ann:

Lappenpop als herinnering aan een overleden meisje

De kans is groot dat in Nederland niet zoveel kinderen met Raggedy Ann speelden als in Amerika. Maar ongetwijfeld is elke poppenliefhebber wel op de hoogte van haar bestaan en van dat van haar broertje Raggedy Andy. Deze lappenpoppen zijn namelijk de lievelingen geweest van diverse generaties. En, wie tegenwoordig een originele Raggedy Ann of Andy heeft, mag trots zijn op een rijk bezit.

Raggedy Ann en Andy zijn niet de eerste in massaproductie vervaardigde lappenpoppen, maar zijn verreweg wél de poppen met de grootste aantrekkingskracht. Vandaar hun grote bekendheid. Ze zijn van 1920 tot 1993 op de markt gebracht. De ontstaansgeschiedenis is een ontroerend verhaal, al zijn sommige details vanuit verschillende bronnen een beetje in strijd met elkaar en zelfs met de waarheid.

De geestelijke vader van Raggedy Ann is Johnny Cruelle, een Amerikaan, geboren in 1880 als telg uit een bijzonder getalenteerde familie. Zijn vader en zijn broer waren beiden kunstenaar en zijn zuster was danseres en operazangeres. Johnny bleek ook creatief; hij werd cartoonist en had een eigen studio.
Hij was een echte kindervriend. Dus is het niet vreemd dat hij en zijn vrouw Myrtle een vrolijk en hecht gezin stichtten. Ze kregen twee zonen: Worth en Richard en een dochtertje, Marcella Delight.

Fatale pokkenprik
Maar het noodlot greep toe toen Marcella ernstig ziek werd ten gevolge van een pokkenprik. Het kind wachtte een langdurig en pijnlijk ziekbed. Johnny probeerde zijn dochtertje op te vrolijken door haar mooie, zelf verzonnen verhaaltjes te vertellen over een sprookjeswereld waar poppen tot leven kwamen en waar alles fijn, harmonieus en veilig was.

Marcella en haar moeder Myrtle

Op zekere dag vond Marcella een oude lappenpop van haar oma. De pop zag er heel simpel uit. Het gezicht was versleten en ze had nog maar één knoop als oog. Johnny pakte zijn schildergerei en gaf de pop een neus, een mond, wenkbrauwen en wimpers. Ook werden er nieuwe ‘knopenogen’ opgezet. Toen hij de pop aan zijn dochter teruggaf, zei hij: ” Kijk Marcella, hier is Raggedy Ann”. Het kind was verrukt van haar nieuwe aanwinst, die vanaf dat moment door haar werd geknuffeld en gekoesterd.

Het ziekteproces werd gaandeweg een gruwel voor het kind én haar ouders. Johnny bleef zijn dochtertje vertellen over de wereld van de levende poppen, maar nu met Raggedy Ann als hoofdpersoon van zijn plots. Voor Marcella had dit tot gevolg dat de pop nog veel meer tot haar verbeelding aansprak. Het lappenpopje werd een beetje van ‘vlees en bloed’.

Pop als inspiratiebron
In 1916 gaf Marcella haar doodsstrijd op, haar tot in het merg aangedane ouders achterlatend. Ze werd niet ouder dan amper 13 jaar. Het verlies van een kind of kleinkind is het ergste wat een mens kan overkomen. De rouw is levenslang. Men zegt dat een ouder over een dergelijk verlies nooit heen komt. In het beste geval leer je ermee te leven.
Dat heeft Johnny Cruelle ook ervaren. Hij nam het lappenpopje mee naar zijn studio. Daar zat Raggedy Ann als kostbaarste nalatenschap van zijn dochtertje.
Het rouwproces was zwaar. Naast verdriet om het afscheid en het verlies, was hij ook bijzonder verontwaardigd. Het kon toch niet zomaar gebeuren dat zijn dochtertje na een dergelijk kort leven zou worden vergeten?

Raggedy Ann zat het ondertussen met lede knopenogen aan te kijken. Ze troostte niet. Maar inspireerde wel. Bij wijze van therapie begon Johnny Cruelle namelijk met het opschrijven van de verhalen die hij Marcella verteld had. Ook maakte hij er illustraties bij. Hij beschouwde dit als een mooi ‘In Memoriam’ zijn voor zijn verloren kind. Daarom was publicatie belangrijk voor hem. Het eerste boekje van de reeks ‘The Raggedy Ann Stories’ verscheen in 1918. In totaal verschenen er vijfentwintig exemplaren. Cruelle publiceerde ze tot aan zijn dood in 1938.

Uitgever van de boekjes was de in Chicago gevestigde firma van P.F. Volland. Om de verkoop van de boekjes te stimuleren, stelde hij voor om Raggedy Ann poppen te fabriceren. Zo geschiedde. In samenwerking met zijn familie nam Cruelle aanvankelijk zelf de productie in handen. Verder dan de handmatige vervaardiging van tweehonderd stuks kwam men echter niet. Het was te arbeidsintensief, dus was het beter om de licentie over te geven aan P.F. Vollant.
Die allereerste Raggedy Ann’s zijn natuurlijk bijzonder zeldzaam en onbetaalbaar. Onlangs heeft een dergelijk exemplaar achtduizend euro opgebracht.

Vreemd gegeven is, dat er ook wordt gemeld dat het patent op de pop al in 1915 is vergeven. Dat zou dus nog tijdens het leven van Marcella zijn geweest. Weer een tegenstrijdig detail in het verhaal.

Broertje voor Ann
In 1920 zou een oud vrouwtje over de drempel van de studio van Cruelle zijn gestapt. Ze stelde zich voor als het jeugdvriendinnetje van Johnny’s oma. “Wij speelden graag met onze lappenpoppen, Johnny”, vertelde zij. “Haar pop was een meisje, ik had een jongetje.” Toen haalde ze een vodderig lappenpopje tevoorschijn en gaf het aan Johnny. Ze zei: “Hier, jij krijgt mijn jongetje. Nu zijn jouw oma’s popje en het mijne weer samen.”
Het popje kreeg een plaatsje naast Raggedy Ann. Toen Johnny omkeek was het dametje verdwenen. Hij heeft haar nooit weergezien.

Zou dit een waargebeurde anekdote zijn? Lief verhaaltje is het wel. In elk geval: Raggedy Ann kreeg een broertje met de naam Andy.

Naast Ann en Andy produceerde Volland overigens ook andere figuurtjes uit de Raggedy Ann Stories. Maar die zijn geen beroemdheden geworden.
In 1934 ging de firma Volland failliet. De rechten gingen over op Exposition Raggedies.

Een andere firma, Molly-Es Raggedies, zag ook dollartekens in de productie van Raggedy Ann en Andy. Zonder rechten zette deze firma zijn coupeuses achter de naaimachines. Terecht en met succes startte de familie Cruelle een rechtzaak tegen Molly-Es. Johnny Cruelle heeft dit nog net op tijd mogen beleven. In 1938 overleed hij na een fatale hartaanval. Hij was vijftig jaar oud. De poppen van de firma Molly-Es Raggedies, geproduceerd tussen 1935 en 1938, zijn nu zeer gewilde verzamelobjecten. Ze zijn de eerste Raggedies met een gedrukt hartje op de borst en een driehoekige neus met een zwarte omlijning. Bovendien kunnen deze poppen goed zitten.

Na Exposition Raggedies gingen de officiële rechten van hand tot hand. Eerst kwamen ze in het bezit van de Georgene Novelties Company. In 1963 verwierf de Knickerbocker Toy Company de licentie. Later gevolgd door Hasbro. Tenslotte mocht de Firma Applause het proberen. Deze fabrikant kwam tot 1993 met een aftreksel van Raggedy Ann en Andy – met geborduurde gezichten – op de markt.

Dure neuzen
Wat een lappenpop al niet kostbaar kan zijn! Tussen de waarde van een Ann en een Andy is onderling vrijwel geen verschil. Des te verbazingwekkender is het waardeverschil tussen een gewone rode driehoekneus en dezelfde neus met een zwarte omlijning.
Hebt u een originele Cruelle Raggedy Ann, dan is uw bezit dus circa 8.500 euro waard. Hebt u een Volland uitgave, dan varieert de waarde van 3600 tot 4500 euro. Helemaal geluk heeft de bezitter van een Raggedy Ann of Andy van de firma Exposition Dolls.

streepjesneus

Deze zijn 9000 euro waard! Georgene dolls variëren van 500 tot 4.900 euro. Knickerbockers 75 tot 1.500 euro. Een Applause is 65 euro waard. Bij deze voorbeelden wordt uitgegaan van een mint in doos conditie. Voor een bespeelde Raggedy Ann kunt u – afhankelijk van het merk - uitgaan van een basisbedrag van 30 euro.

Tenslotte wat die zwarte omlijning van de neus betreft: bij uitgiftes van Volland is het zwarte lijntje waardeverminderend. Een Ann of Andy met een gewone rode neus kan 4.500 euro opbrengen, terwijl een rode lijntjesneus ‘slechts’ 3.800 euro waard is. Maar bij Georgene is het juist omgekeerd. Voor een gewone neus 2000 euro, maar voor een neus met een lijntje 4.900 euro.

Het is natuurlijk altijd riskant om bedragen te noemen. Ook al komen ze van betrouwbare bronnen, de nodige scepsis is hierbij niet verkeerd. Bij waardebepaling spelen ook andere gegevens een bepalende rol. Vooral die van vraag en aanbod.

Hoe dan ook, als u een Raggedy Ann of Andy bezit en dit verhaal gelezen hebt, denk dan ook even aan dat kleine meisje, dat in 1916 de aanleiding gaf tot deze lappenpop. Want een blijvende herinnering aan haar was uiteindelijk de reden van Raggedy Ann’s ontstaan.

© Pers- en tekstbureau Heliant