Celluloid wordt vaak gezien als het materiaal bij uitstek voor poppen uit de jaren 1940 tot begin 1950. Maar wist u dat de eerste poppen van celluloid al in 1875 op de markt kwamen? Celluloid is een materiaal met veel mogelijkheden, bestaande uit een samenstelling van cellulosenitraten en kamfer. Ter vervanging van kostbare natuurlijke materialen, zoals ivoor, schildpad, parelmoer, been, koraal  et cetera.

Parkesine
De vinding van dit materiaal is toegeschreven aan de Amerikaan Alexander Parks. Hij presenteerde de stof onder de naam Parkesine in 1862 in London. De gebroeders Hyatt ontwikkelden deze grondstof verder en noemden hun product al in 1863 ‘Celluloid’. Negen jaar later lieten zij de naam ‘Celluloid’ registreren en noemden zij hun bedrijf Celluloid Novelty Company. Hoewel de term ‘celluloid’ dus eigenlijk een gepatenteerde naam is, is het toch een algemeen begrip geworden.

Wanneer het materiaal voor het allereerst voor poppenkoppen is gebruikt valt niet met zekerheid te zeggen. Wel is er een document van een Amerikaans patentbureau waarin ene William Carpenter claimt dat hij een middel ontwikkeld heeft om het celluloid geschikt voor poppenkoppen te  maken. Ook staat daarin vermeld dat hij een verfstof ontwikkeld had om poppenwenkbrauwen te schilderen. Dit geschrift is gedateerd op 28 december 1880. Het zou dus kunnen dat al in de jaren 1870 celluloidpoppen in ontwikkeling waren. Of ze toen ook al aan de man werden gebracht, is echter de vraag. Naar alle waarschijnlijkheid zal het antwoord ‘nee’ moeten zijn.

Celluloid als begrip
Celluloid is in elk geval dus verder ontwikkeld door de Amerikaanse gebroeders Hyatt. Negen jaar later lieten zij de naam ‘Celluloid’ registreren en noemden zij hun bedrijf Celluloid Novelty Company. In datzelfde jaar, 1869, gebruikten zij het materiaal voor de vervaardiging van poppen. Deze werden gemaakt door middel van de zogenaamde ‘persblaasmethode’. De grondstof werd in een tweedelige mal gedaan, waarna onder druk hete lucht de mal werd ingeblazen. Het celluloid werd als het ware tot een ballon in de mal opgeblazen en nam daardoor de vorm van de mal aan. Beide helften smolten aaneen en na afkoeling werden de mallen verwijderd en waren de onderdelen klaar voor verdere verwerking.

Aanvankelijk was celluloid duur. Maar daaraan kwam in de loop van de jaren ’20 verandering in door onder andere een betere productietechnologie.

De mogelijkheden waren groot.  Vooral veel elegante gebruisvoorwerpen waren ervan te maken.  Zo kon ook degen met een kleinere beurs mooie dingen kopen:  brilmonturen, haarkammen, sieraden, dobbelstenen, linialen, vulpennen en zelfs bijtringen. Tegelijkertijd kwamen de film- en fotoindustrie tot ontwikkeling. Om over de poppenfabrikanten nog maar te zwijgen. Celluloid was licht van gewicht, goed te modelleren en te beschilderen. Maar ook erg brandbaar, niet lichtecht en deukbaar bij wild gebruik.

                                                                       

Gaandeweg de jaren ’50 is celluloid – vooral wegend de brandbaarheid –  dan ook verdrongen door moderne materialen. Eerst door het zwaardere tortulon, daarna door vinyl. In de voormalige Oostbloklanden is celluloid voor de poppenindustrie overigens nog tot in de jaren ’80 gebruikt.

©Pers- en tekstbureau Heliant